کاروانسرا یا تیم ترکیبیست از کاروان (کاربان) به معنی گروهی مسافر که گروهی سفر می‌کنند؛ و سرای، به معنی خانه و مکان. هردو واژه برگرفته از زبان پهلوی است.

ساده‌تر از همه چنین می‌توان گفت که کاروانسرا ساختمانی است که کاروان را در خود جای می‌دهد و بزرگ‌ترین نوع ساختمانهای اسلامی است. پلان آن معمولاً مربع یا مستطیل شکل است، با یک ورودی برجسته عظیم و بلند، معمولاً ساده و بدون نقش، با دیوارهایی که گاهی اوقات بادگیرهایی در انتهای آن تعبیه شده‌است. یک دالان با طاق قوسی که مابین ورودی و حیاط داخلی قرار گرفته‌است، فضای کافی را برای جا دادن حیوانات بارکش فراهم ساخته‌است. بر روی سکوی برآمده‌ای که در پیرامون این حیاط قرار گرفته‌است، طاقگان‌هایی واقع شده‌اند که نمای داخلی را مفصل بندی می‌کنند. در پشت آنها حجره‌های کوچکی برای منزل دادن مسافران ساخته شده‌است. در کاروانسراهای دو طبقه، از حجره‌های پایینی برای انبار کردن کالاها و از حجره‌های بالایی برای منزل دادن مسافران استفاده می‌شد.

پروژه: بررسی کاروانسرای قلمدانی همدان

فایل به صورت ppt قابل ویرایش (36اسلاید )

توضیحات:

سرای قلمدانی در سال 1224 هجری شمسی و در شمال غربی بازار همدان و در نزدیکی مسجد پیغمبر واقع شده است. فرم  پلان ساختمان به شکل قلمدان ساخته شده است و دلیل نامگذاری آن نیز شکل خاص پلان است .

دارای مساحتی بالغ بر 1230 مترمربع می‌باشد که در دو طبقه و زیرزمین ساخته شده که زیرزمین آن غیرقابل استفاده بوده است و تعداد  28 حجره دارد .

عملکرد این سرا فرهنگی –  تجاری بوده و گفته می شود در قدیم مرکز داد و ستد ابزار هنری از جمله  قلم و کاغذ بوده است .

محوطه اول (محوطه کوچک) :

در طرفین این محوطه تعدادی در چوبی همانند در ورودی

ولی بصورت یکطرفه قرار گرفته اند . این درها برای ورود

به انبارهای کاروانسرا بکار می روند .

محوطه کوچک از دو طبقه تشکیل شده است (همکف و بالا) طبقه بالا دارای تراسی است که بار آن بر تیرهای خارج شده از سقف طبقه اول فرود می آید . همچنین در قسمت ورودی راهرو دوم طاق قوسی دیگری دیده می شود که نمای آجری زیبایی بصورت عمودی و افقی وارد طاق بر چهار ستون وارد شده و در طرفین آن دارای دو طاق قوسی کوچک دیگری می باشد . این دو طاق عمل انتقال بار طاق اصلی را به دیوارهای کناری انجام می دهند .

محوطه اول (محوطه کوچک) :

در میانه طاق سوراخی به چشم دیده می شود که بوسیله نرده فلزی پوشانده شده و همانند پنجره عمل می نماید . سقف این محوطه باز بوده و قسمتی از نور راهروها را تامین می کند . ارتفاع  طاق بیشتر از طاق بیشتر از طاق در ورودی می باشد . ستونها  نیز به کمک میله های فلزی به دیوار محکم شده اند تا از خم شدن آنها تحت بار جلوگیری شود .

محوطه دوم :

با عبور از راهرو دوم به قسمت حجره ها و مغازه ها می رسیم .

این قسمت تقریبا چهار برابر محوطه اول است . در طول آن شش

حجره و در عرض آن دو حجره به چشم می خورد . دو حجره

واقع در عرض دارای سطحی بزرگتر و دو برابر حجره های دیگر هستند .

با توجه به وجود شش حجره در هر طرف و دوحجره در انتها ، دارای چهارده حجره در قسمت همکف می باشند . این حجره ها به همین روش در زیرزمین نیز احداث شده اند . وسط محوطه خالی بوده و نور را به حجره های زیرزمین انتقال می دهد . دو طبقه بوسیله راه پله سنگی به یکدیگر متصل می شوند  . قسمت عمده جلوی هجره را ویترین تشکیل می دهد . انتقال بار سقف قسمت ورودی بصورت کمانی انجام می گیرد . مساحت هجره تقریباً 20 متر است ، یعنی حدوداً چهار در پنج هستند . طبقه پایین به علت فشار طبقه بالا خراب و غیرقابل استفاده است . مصالح دیوار آجر و ملات آن آهک است .

سرای قلمدانی در شمال غربی بازار همدان قرار گرفته و دارای مساحتی بالغ بر 1230 مترمربع می‌باشد که به دارای دو حیاطه همراه و دو طبقه و زیرزمین ساخته شده است .مهم‌ترین ویژگی سرای قلمدانی که آن را در بافت بازار قدیمی همدان برجسته نموده است ، سردرِ زیبا و گچ‌بری‌های تزئینی آن به سبک آثار هنری یونان و روم باستان است که مشابه آن از نظر سبک هنری، تنها در کاخ گلستان تهران دیده شده است. وجه تسمیه این بنا نیز برگرفته از فرم معماری آن است که با سبک قلمدان‌های مینیاتوری ایران ساخته شده است.