شهرنشینی و شهرگرایی در ایران
 
شهرنشینی و شهرگرایی در ایران
 
 
بخشی از مطالب:
بررسی تاریخچه شهرنشینی در دنیا نشان می دهد که ایران دارای قدمتی طولانی در تاریخ شهرنشینی جهان است. با وجود اینکه قبل از ساسانیان ، شهرنشینی با تشکیل حکومت مادها آغاز شد و در دوره سلوکیان ، شهرهای خود فرمان و مستقل ظاهر شدند (اشرف ، 1353) با این حال بیشتر شهرهای دوره باستانی در زمان ساسانیان به وجود آمده اند. طبق مطالعات لکارت بسیاری از شهرهای بزرگ ایران یا در دوره ساسانیان بنا شده اند (مانند قزوین ، نیشابور ، اردبیل و تبریز) ، یا اینکه در این دوران گسترش و رونق یافته اند ، که شهرهایی چون شیراز ، کرمانشاه ، یزد و کرمان را شامل می‌شود (در کوش ، 1364). 
به طور كلي جمعيت كشور ايران را مي‌توان به سه نوع جامعه تقسيم كرد: جامعه عشايري جامعه روستايي و جامعه شهري. هر كدام از جوامع مزبور داراي خصوصياتي خاص است. عشايربه گروهي از مردم گفته مي‌شود كه به شيوه‌اي خاص زندگي مي‌كنند و به توليدات دامي مي‌پردازند، به عبارت ديگر به بخشي از معيشت شباني و شبانكاري دارند و كوچ نشين و چاردنشيني هستند.
 
در ايران روستات به محل يا مكاني كفته مي‌شوئد كه داراي جمعيتي محدود است و بيشترمردم آن به امور كشاورزي (سنتي، نيمه سنتي و صنعتي) مي‌پردازند و درآمد آنان از طريق كشاورزي حاصل مي‌شود.
شهري شدن، يك تحول سياسي و پويا و تغيير اجتماعي مهم محسوب مي‌شود كه نهادهاي اجتماعي را دگرگون مي‌كند. بنياد شهرهاي نوين (مدرن) در اروپا از دوره‌ي انقلاب صنعتي گذاشته شد. با مهاجرت از روستا به شهر و از ميان رفتن نظام فئودالي، كم‌كم شهرهاي بزرگ در غرب گسترش يافت.
بررسي موجود نشان دهنده كه رشد شهرنشيني در بسياري از كشورهاي آسيايي تحت تأثير دو عامل بوده است:
۱٫رشد درون‌زا: در رشد درون‌زا بسياري از شهرهاي آسيايي تحت تأثير عوامل داخلي نظير صنايع دستي و سنتي، ويژگي‌هاي ساختاري شهري و فعاليت‌هاي اقتصادي داخلي، رشد پيدا كرده است، مانند شهر كاشان.
۲٫رشد برون‌زا: برخي از شهرهاي كشورهاي آسيايي از جمله ايران تحت تأثير عوامل خارجي و برون‌زا رشد كرده است. براي مثال قبل از انقلاب اسلامي شهر آبادان تحت تأثير عوامل خارجي از جمله نفت و ارتباط اين شهر با مادر شهرهاي (متروپل) كشورهاي توسعه يافته، رشد و گسترش يافت.
۳٫در آسيا جريان شهري شدن متفاوت از اروپا بود، بنابراين شهري شدن آسيا با سرعت بيشتري اتفاق افتاد. «در طول قرن ۱۹ جمعيت شهري اروپا از ۵/۵ ميليون نفر به ۴۸ ميليون نفر رسيد، ولي در آسيا از سال ۱۹۰۰ تا ۱۹۵۰ از ۵/۱۹ ميليون نفر به ۱۰۵ ميليون نفر بالغ شد، يعني حدود ۸۹ ميليون نفر در عرض ۵۰ سال اضافه شد، بنابراين تدريجي بودن اين جريان در اروپا همگام با تحولات اقتصادي و اجتماعي به وجود آمد، اما در آسيا مهاجرت به شهر، اغلب به علت فقر و اضمحلال شيوه‌ي توليد روستايي و جذابيت شهرها انجام گرفت.»