تاریخ_شهر_و_شهرسازی_در_ایران
 
بخشی از مطلب
 
دوران پس از اسلام
قرون اولیه
در اين مرحله به دليل تأثيرات به جاي مانده از نظام شهرنشيني دوران ساساني، اصول قبلي حاکم بر تفکرات اين نظام همچنان پا برجاست.
الگوي حاکم بر اين مرحله به دو گونه ساخت شهري منجر مي گردد:
     1.. شهرهاي نوساز که نشانه قدرت و وحدت سياسي امپراطوري اسلامي مي باشند، مثل شهر اوليه بغداد که به دستور منصور خليفه عباسي بنا ميشود. 
     2.. شامل شهرهايي است که با ايجاد مسجد و بناهاي جديد رنگ و بوي اسلامي به خود مي گيرند مانند اصفهان و ري.
 
قرون میانی
در اين زمان، در کنار آرامش سياسي و رونق اقتصادي، هنر ايراني در قالب معماري ساختمـانها شکوفا مي شود و عناصر اصلي زيبايي شناسي شهري را به وجود مي آورد
در زمان حکومت غازان خان، الجاتيو و ابوسعيد، شهرسازي شيوه نوين را پذيرا شده و شهرهايي چون مراغه، تبريز و سلطانيه بازسازي و يا احداث مي شوند.
در اين زمان شهرهايي چون سمرقند، بخارا و هرات از اهميت ويژه اي برخوردار مي شوند و يکـي از نمـــونــه هـاي قابل توجه از نظر لحاظ نمودن مباحث امروزين برنامه ريزي شهري، به نام ترمه است.
 
قرون متاخر
در اين مقطع .نقطه عطف ديگري در تاريخ شهرسازي و شهرنشيني ايران اتفاق مي افتد و آن تغييـــر اســاسي ساختار شهرهاي ايران با گشايش شبکه هاي ارتباطي، ساختار فضاهاي عمومي متمايز از اماکن مذهبي و ايجاد ابنيه زيبا از حيث جنبه هاي معمارانه، رونق شهرنشيني و همچنين احداث دو عنصر اصلي طراحي شهري يعني ميدان و خيابان به همراه بازارها و کاروانسراهاي شهري است.
 اوج اين اقدامات در عهد صفوي خصوصاً هنگام سلطنت شاه عباس اول است 
مکتب جديدي که براساس الگوي آرماني صفويه از تفکر به اجرا در مي آيد، تلفيقي دقيق و روشن را از وضع مطلوب عرضه مي دارد.
با انقراض حکومت صفويه، فعاليت هاي شهرسازي نيز از رونق مي افتد و هيچ يک از حکومت هاي افشاريه، زنديه و قاجاريه نمي توانند تأثيري در نظام شهرسازي ايران داشته باشند.
 
 
در زمان قاجاريه با انتقال پايتخت به تهران، فعاليت هاي اندکي در خصوص احداث ميادين (سبزه ميدان، توپخانه و غيره) انجام مي گيرد که در مقايسه با فعاليت هاي عظيم شهرسازي دوران صفويه کم رنگ است.
1- قرن  1تا    4    هجری  : سبک خراسانی(  دیلمیان  )2- قرن 4  تا    7    هجری : سبک رازی (سلجوقیان، خوارزمشاهیان تا حمله مغول  )3- قرن 7  تا   11  :  سبک آذری(ایلخانیان تا ترکمانان  )4- 11 قرن  تا  اواسط  13 هجری  :   مکتب اصفهان(صفوی  تا  اواسط قاجار  )
1- سبک خراسانی
در قرن اول تا چهارم هجري ، كه با حكومت سامانيان در خراسان مقارن بود نهضتهاي مختلف علمي، ادبي، آموزشي ، مذهبي ، تصوف و غيره به دلايلي چون از ميان رفتن نظام كاستي، آميخته شدن تمدنهاي مختلف ، اجازه برخورد آزاد آراء و انديشه‌ها از سوي حكومت و توليد قابل توجه كاغذ در چين ، رشد مي يافت و سبك خراساني در زمينه‌هاي مختلف از جمله شهرسازي ظهور پيدا كرد.
 
 
 
 
مهمترین بناهایی که در حال حاضر در این سبک در دسترس هستند به شرح زیر می باشند :
مسجد جامع فهرج
اصل مسجد جامع اصفهان . ( مسجد اولیه)
اصل مسجد جامع اردستان 
اصل مسجد جامع نیریز
مسجد جامع میبد 
مسجد جامع نائین 
مسجد جامع ابرقو 
مسجد تاریخانه دامغان ( تاری در زبان ترکی به معنی خدا است )
....
2- سبک رازی  
شیوه‌ای در معماری ایرانی است که مربوط به سده ی  پنجم تا آغاز سدهی هفتم(سامانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان) می‌باشد.
سبک رازی دومین سبک معماری پس از اسلام در ایران می‌باشد. که اوج آن در دوره‌ی سلجوقی بوده است.چون اولین بناها در شهر ری (راز) احداث گردیده، به سبک رازی معروف است. از مهمترین تغییرات این سبک حذف فضای شبستانی و ستون‌های آن و احداث ایوان، گنبد با پلان چهار ایوانی می‌باشد. 
سبک رازی تحت تأثیر سبک پارسی و پارتی قرار دارد.
شیوه رازی ازشمال ایران آغازشده ، اما درشهرری به اوج خود رسید که بهترین ساختمانهای ساخته شده به این سبک دراین شهربوده اند که درپی غارت شهربدست محمود غزنوی ازمیان رفته اند.
 
قرن چهارم با اوج دگرگونيها و تجديد حيات علمي و ادبي در ايران مقارن بود و آزاديهاي متعدد در زمينه‌هايي چون دين و انديشه و رجوع به مفهوم برادري و برابري سازمان فضايي ـ كالبدي شار اين دوران را نيز تحت‌تأثير قرار داد. در اين دوران شهرهاي بزرگي چون سيراف ، ري ، اصفهان، نيشابور، طوس ، جرجان و شيراز (فناگرد خسرو) نام خود را در تاريخ ثبت كردند. 
 در اين دوران ، آزاديهاي اجتماعي از ميان رفت و شريعت اسلامي به مقياسي وسيع ، با اوضاع و احوال جديد سياسي وفق داده شد. دولت مالكيت آب و زمين را به دست گرفت و نظام اقطاع و تيولداري زمان ساسانيان به روي كار آمد. دولت در هر جا حاضر بود و امنيت لازم براي توليد و مبادله فراهم شد، در نتيجه ، شهرنشيني و شهرسازي رشد نمود و شار بزرگ و گسترده ، و دولت سلجوقي و سپس دولت خوارزمشاهي ، متولد شد.
و....