پاورپوینت ساختار شهرها
 
انواع راهها
تعریف راه و خیابان در آئین نامه طراحی راههای شهری  بخش مبانی (وزارت مسكن وشهرسازی، ۱۳۷۴ ) چنین
مجموعهای است كه برای عبور وسایل نقلیه موتوری، دوچرخه و پیاده ساخته میشود. به راه در داخل » : آمده است
آبادانیها، خیابان نیز اطلاق میشود، مگر در مورد راههایی كه عملكرد برون شهری دارند ولی از داخل این مناطق
«. میگذرند (راههای شریانی درجه ۱) كه اطلاق خیابان به آنها معمول نیست
از نظر نحوه تعیین مشخصات هندسی ، راههای شهری به سه گروه كلی متمایز از یكدیگر طبقهبندی میشوند كه
عمدت ا با توجه به نقش آنها تعریف میشوند :
راههای شریانی درجه ۱ ، شریانی درجه ۲ و خیابانهای محلی.
راههای شهری شش نقش اصلی برعهده دارند كه عبارتند از :
فراهم آوردن امكان جابجایی برای وسایل نقلیه موتوری (نقش جابجایی) ü
فراهم آوردن امكان دسترسی وسایل نقلیه موتوری به بناها و تأسیسات (نقش دسترسی) ü
ایجاد بستری برای ارتباطات اجتماعی نظیر كار، گردش ، بازی و ملاقات (نقش اجتماعی) ü
شكل دادن به ساختار معماری (نقش معماری شهری) ü
تأثیر در آب و هوای محیط اطراف راه (نقش تأثیرات آب و هوایی) ü
تأثیر در اقتصاد شهر (نقش اقتصادی) ü
از شش نقش فوق الذكر، سه نقش جابجایی ، دسترسی و اجتماعی ، معیارهای اصلی طبقه بندی راههای شهریاند

به طوری كه:
در راههای شریانی درجه ۱ ، جابجایی تنها نقش اصلی است و نقشهای دسترسی و اجتماعی به نفع آنها تنظیم
میشوند.
در راههای شریانی درجه ۲ ، نقشهای جابجایی و دسترسی هر دو اصلی است و نقش اجتماعی راه به نفع این دو
نقش تنظیم میشود.
در خیابانهای محلی ، هر سه نقش جابجایی ، دسترسی و اجتماعی اصلیاند و به آنها توجه یكسان میشود. از آنجا
كه بطور طبیعی غلبه با وسایل نقلیه موتوری است، رعایت نقش اجتماعی ایجاد میكند كه سرعت و حجم ترافیك
موتوری به شدت تحت نظر گرفته شود.
 
با توجه به نقش راهها ، راه شریانی درجه ۱، راهی است كه در طراحی و بهرهبرداری از آن به جابجایی وسایل نقلیه
موتوری برتری داده شود. برای رعایت این برتری ، دسترسی وسایل نقلیه موتوری و همچنین عبور پیادهها از عرض
راه تنظیم میشود. راههای شریانی درجه ۱، ارتباط با شبكه راههای برون شهری را تأمین می كنند. با اعمال درجات
مختلفی در كنترل دسترسی ، راههای شریانی درجه ۱ به آزاد راه ، بزرگراه و راه عبوری دسته بندی میشوند :
آزاد راه، راهی است كه در تمام طول آن ، ترافیك دو طرف به طور فیزیكی از یكدیگر جداست و جریان ترافیك در
آن بدون وقفه (آزاد) است و تقاطع همسطح در آن وجود ندارد.
بزرگراه ، راهی است كه ترافیك دو طرف آن به طور فیزیكی از یكدیگر جداست و در طولهای قابل ملاحظه ای از آن
میتوان جریان ترافیك را پیوسته فرض كرد. بزرگراه میتواند معدودی تقاطع همسطح داشته باشد، به شرطی كه
۲ كیلومتر) باشد. / فاصله تقاطع ها از یكدیگر زیاد (بیش از حدود ۵
راه عبوری ادامه راههای برون شهری دو طرفه در داخل شهرهای معمولا كوچك و متوسط یا روستاهاست ، به شرط
آنكه عملكرد عبوری آنها در داخل شهر یا روستا نیز حفظ شود. فاصله تقاطعهای همسطح راه عبوری از یكدیگر كمتر
۲ كیلومتر نیست. / از حدود ۵
شبكه ارتباطی شهر همدان نمونه بارزی از این سیستم است و شهرهای تبریز و خرمشهر نیز دارای سیستم نیمه
.( شعاعی می باشند (فرید، ۱۳۶۸
 
راه شریانی درجه ۲ ، راهی است كه در طراحی و بهره برداری از آن ، به جابجایی و دسترسی وسایل نقلیه موتوری
برتری داده میشود. برای رعایت این برتری، حركت پیادهها از عرض خیابان كنترل میشود. راههای شریانی درجه ۲
دارای عملكرد درون شهریاند و شبكه اصلی راههای درون شهری را تشكیل میدهند.
خیابان محلی ، خیابانی است كه در طراحی و بهرهبرداری از آن ، نیازهای وسایل نقلیه موتوری ، دوچرخه سوار و
پیاده با اهمیت یكسان رعایت میشود. برای رعایت حال پیاده و دوچرخه سوار، سرعت وسایل نقلیه موتوری در این
خیابانها، پائین نگه داشته میشود
ساختار شهرها (اجزای اصلی شهرها)
شبكه های ارتباطی
شبكههای ارتباطی درون شهری سیستمهای متفاوتی را دارا می باشند كه از آن میان میتوان به چهار سیستم اصلی
شعاعی ، شطرنجی ، حلقوی و ارگانیك اشاره كرد :
سیستم شعاعی
در این نوع سیستم ، خیابانها از یك هسته مركزی منشعب میشوند و توسعه آن با ادامه دادن خیابانها و یا
شعاعهای فرعی دیگری كه اضافه میشوند به صورت محدود امكانپذیر است. پیوند اجزای شبكه با یكدیگر از طریق
هسته مركزی صورت می گیرد و فرم شهر به صورت ستارهای است. این سیستم از لحاظ ترافیكی معایبی بسیار دارد.
به عنوان مثال وسایل نقلیه برای دسترسی از یك خیابان به خیابان دیگر، نخست باید به مركز مراجعه نمایند و
سپس به خیابان مورد نظر دسترسی پیدا كنند. شبكه ارتباطی شهر مقدس مشهد از این نوع است (كتاب سبز،
.( جلد
 

شهر مشهد - نمونه الگوی سیستم شعاعی
سیستم شطرنجی
سیستمی است غیرمركزی كه در آن تعداد زیادی گره یا نقطه تقاطع وجود دارد. كلیه نقاط توسط شبكه پوشش
داده شده و توسعه شبكه به هر سمت و به طور نامحدود (بصورت نظری) ، امكانپذیر است. در مناطق مركزی و یا
تجاری ، مسیرهای متعددی برای تردد وجود دارد و از خیابانهای مورب برای كوتاه كردن راههای دور و سفرهای
طولانی استفاده میشود. هر چند كه خیابانهای مورب باعث به وجود آمدن تقاطعهای متراكم و نامتعادل خواهند
.( شد (كتاب سبز، جلد
 

شهر گنبد كاووس - نمونه الگوی سیستم شطرنجی
این سیستم از محاسن و معایبی برخوردار است. محاسن این سیستم عبارتند از :
ارتباط مستقیم با قسمتهای دورتر شهر ü
استفاده بهینه از زمین (فاقد پرت زمین) ü
ایجاد آب نماها، پاركها، باغها و یا مجسمههای یادبود در محل تقاطع خیابانهای مورب كه به زیبایی شهر ü
می افزاید
به دلیل كمی موانع ، عملیترین سیستم محسوب میشود
عیب اصلی این سیستم وجود تقاطعهای خطرناكی است كه در محل اتصال خیابانهای مورب و شطرنجی پدید می
( آید. علاوه بر این ، تعداد تقاطعها نیز در خیابانهای شطرنجی زیاد است (هایراسكار، ۱۹۸۹
در شبكه ارتباطی شهرهای ایلام، گنبدكاووس، شهركرد، فریمان، سلماس، بافت جدید دزفول و محلاتی از تهران
( (تهران نو، نارمك و تهران پارس) و برخی دیگر از شهرها این سیستم دیده میشود (فرید، ۱۳۶۸
 
سیستم حلقوی (رینگ سیستم)
در شهرهایی كه شبكه ارتباطی آنها شعاعی است، سعی میشود برای غیرمركزی كردن شبكه، در قسمتهایی از معابر،
شعاعها را به صورت خیابانهای عریض و حلقهای شكل به هم مرتبط سازند. در این سیستم ، حلقهها توسط
شعاعهایی قابلیت عملكرد پیدا میكنند و تعداد حلقهها میتواند مشخص كننده میزان توسعه شهر باشد (كتاب سبز،
.( جلد ۳
مزایای این سیستم عبارتند از :
نقش راههای حلقوی، نقشی واسطهای بین جادههای مورب و جاده های محلی شهری است. ü
راههای حلقوی ، ترافیك را در بزرگراههای مختلف پخش میكنند، بنابراین از نظر ترافیكی بسیار مناسب اند. ü
معایب این سیستم موارد زیر را شامل میشود :
قطعات كوچك زمین به صورت ذوذنقهای شكل میگیرند، از این رو بهره برداری نامنظم از زمین، موجب به ü
هدر رفتن مقدار زیادی از اراضی شهری میگردد و از لحاظ احداث واحدهای مسكونی مقرون به صرفه
.( نیست (هایراسكار، ۱۹۸۹

شهر همدان - نمونه الگوی سیستم حلقوی
سیستم ارگانیك
سیستم ارگانیك (آشفته) سیستمی است كه در طرح و تنظیم آن اندیشه انسانها به كار گرفته نشده است، بلكه
تكوین شهر به طور اتفاقی انجام یافته و راهها، خیابانها و كوچههای تنگ آن با پیچ و خمهایی در یكدیگر تنیده اند
.( (فرید، ۱۳۶۸
 
به این علت است كه این طرح به یك تصویر میكروسكوپی، نظیر آن چیزی كه ساختمان « ارگانیك » اطلاق نام
سلولی بافتهای حیوان یا گیاه را نمایش میدهد، تشبیه میشود. در سیستم ارگانیك خیابانها دارای انحناست و گاه
.( عرض آنها متفاوت و در فواصل مختلف فضاهای باز نامنظم و به شكل ناپیوسته دیده میشود (هایراسكار، ۱۹۸۹
.( بافت شهرهای شوشتر، رشت و لار و بافت قدیم برخی از شهرهای ایران دارای سیستم ارگانیك است (فرید، ۱۳۶۸